Seta

İSLÂMDA İLİM, DÜŞÜNCE VE SAN’AT (11)

(...dünden devam)

XI. asırda güney İtalya’da (Constantinus Africanus) ve XII. asırda Toledo’da (Gerhard von Cremona) Arap (Yazar, Arap sözü ile İslâm âlemini kasdediyor. Müslümanlar eserlerini Arapça yazdıkları için bu çalışmalar hep Araplara mal edilmiştir. Bu çalışmalar Arap, Acem, Türk, bütün müslüman ulusların ortak malıdır. Müslümanlar arasında ortak dil Arapça olduğu için bilimsel eserlerin yazımında Arapça seçilmiştir. Yazarın saydığı doktorların çoğu, Arap asıllı olmayan, fakat Arapça yazmış müslüman doktorlardır. İbn Sînâ da bunlardan biridir.) tıbbına âit bir çok eser Latince’ye çevrildi. Böylece Batıda, Arap (İslâm) damgasını taşıyan güçlü bir tıp gelişme akımı görüldü. Uzun zaman Batıda “İyi bir doktor olmak isteyen kimsenin, iyi bir İbn Sînâ’cı olması gerekir” cümlesi, geçerli olmuştur. Arap tıbbını kabul etmenin bir sonucu olarak Latince’ye birçok Arapça kelime ve kavram tercemeleri geçmiştir ki bunların bir kısmı, günümüze kadar varlığını korumuştur. Meselâ Pia mater, beyin zarı anlamına gelen el-ummu’rrakîka’nın tercemesidir (Lekxikon der Islamischen Welt, 2/159-161 (Kohlhammer).).

Dünyada ilk rasathaneyi Semerkand’da kuran Türk emiri Uluğ Bey (Alâuddevle Mirza Gürkan: 1394-1449), astronomi, matematik alanındaki çalışmalarıyla ün kazanmıştır. Eski Yunanlıların ve Arapların gök gözlemleriyle ilgili eserlerini incelemiş ve bâzı yanlışları düzeltmiştir. Yıldızların, Ayın hareketlerini gösteren tablolar düzenlemiştir. Zayiçesi, kendisinden sonra gelenlerin temel başvuru kaynağı olan Uluğ Bey, Dünyanın Güneş çevresindeki dönüş zamanını hesaplayarak Güneş yılının süresini saptamıştır. Semerkand’daki türbe ve rasathanesinin kapısında asılı bulunan levhada yazıldığı üzere, Uluğ Bey’in hesabına göre Güneş yılı, 365 gün, 6 sâat, 10 dakika, 4 saniyedir. Modern hesaba göre de bu süre, 365 gün, 6 sâat, 9 dakika, 6 saniyedir. Uluğ Bey’in beş asır önce yaptığı hesap ile modern hesap arasında sadece 58 saniyelik bir fark bulunmaktadır.

Osmanlı denizcisi Pîrî Reîs (1465-1554)in yaptığı dünya haritası, devrine göre coğrafya dalında bir mu‘cize sayılır. Piri Reis, haritasında kıt‘aları, okyanusları ustalıkla yerlerine yerleştirmiş ve çeşitli bölgelerde yaşayan insan topluluklarının kültür yapısına, renklerine, özelliklerine işâret etmiştir.

(devamı yarın..)