İSLÂMDA İLİM, DÜŞÜNCE VE SAN’AT (9)

(...dünden devam)

Buna göre evren, Aristo’nun dediği gibi geçmişte bir kere olmuş bitmiş değil, sürekli olan, yenilenen varlıklar sistemidir. Kur’ân-ı Kerîm de: “O'nun işi, bir şeyi(n olmasını) istedi mi ona, sadece "ol" demektir, artık olur.” (Yâsîn: 41/82), “Bir işin olmasını istedi mi, ona sadece "ol" der o da olur.” (Mü’min: 60/68) âyetleriyle yaratılışın sürekliliğine, evrenin değişken ve dinamikliğine işâret buyurmuştur. İşte bu temel üzerine kurulmuş olan İslâm düşüncesi, temelde evreni mazide olmuş bitmiş, statik varlıklar sistemi gören ve Aristo mantığında özetlenen Yunan düşüncesine aykırıdır. Öyle ise İslam düşüncesinin kökü, gerçekte Yunan düşüncesinden değil, Kur’ân âyetlerinden sulanıp filiz vermiştir.

Harizmî’nin, sayı kavramını soyut kemiyetten soyut uzantıya çevirmesiyle aritmetikten cebre geçiş başlamıştır. Bu yolda yürüyen Bîrûnî de statik evren düşüncesinden, “Chro­nologic” sayı diye tanımladığı değişken evren düşüncesi yolunda ileri adımlar atmıştır. Modern araştırmalar, zamanı tarihi sürecinden çıkarıp mekânın bir görüntüsü haline getirmiştir (Bkz. Muh. İkbal, Reconstruction of Religious Thought in Islam, s. 124-142, Lahore, 1958).

Kohlhammer’de yayınlanan Lexikon der İslamischen Welt adlı eserde Batılı yazarlar, İslâm tıbbı hakkında şöyle diyorlar:

Dokuzuncu asırda Abbâsî halîfelerinin ve vezîrlerinin tevşikiyle Süryãnî Hıristiyanlar ve özellikle Huneyn ibn İshâk okulu vasıtasıyla Yunanca’dan yüzlerce tıb eseri Arapça’ya çevrildi. Böylece Müslümanlar, Corpus’u, Hipokrat’ı öğrendiler. Galen’in 130’dan fazla eserini, Efesli Rufus’un takriben 50 eserini, Antyllos’un cerrâhîsini, Philogorios’un pataloji hakkındaki monografisini, Oreibasios’un, Aetios’un, Tralleis’li Alexander’in, Agina’lı Paulos’un ve daha başka doktorların eserlerini, bunların şerhlerini tanıdılar.

Muhammed ibn Zekeriyya er-Râzî (ö. 925 civarında), bir doktor ve filozof olduğu kadar iyi bir kimyacıdır da. Onun klinik gözlemleri ve bu konuda yazdığı risâleler mükemmeldir. Çiçek hastalığı arazlarını dikkatle inceleyen bu hekimin, Samânî hükümdarı Mansûr ibn İshâk’a yazdığı tıb öğretim kitabı, (Liber ad al-Mansorem) adıyla Latince’ye çevrilmiştir. Ölümünden sonra yayınlanan büyük eseri Kitâbu’l-hâvî, Continens des Rhazes adıyla Ortaçağ Avrupasının Latince standard tıb kitabı olmuştur.

(devamı yarın..)