TASAVVUFUN ANA KONULARI (28)

(...dünden devam)

Önce söylediğimiz gibi nefis esasında birdir ve Allah'ın insana üflediği ruhtur. Bu ruh, itibarî olarak derecelere ayrılmıştır. Bu dereceler, ruhun bulunduğu halleri gösterir. Bunların beşi Kur'ân-ı Kerîm'de geçer. Sonradan sufîler beşi yediye çıkarmışlardır: Nefs-i emmâre, nefs-i levvâme, nefs-i mülheme, nefs-i mutmainne, nefs-i zekiyye, nefs-i râziyye, nefs-i marziyye. Nefs-i zekiyye ile nefs-i mülheme açıkça değil, zımnen âyetten çıkarılabilir: "Ona bozukluğunu ve korunmasını ilhâm edene andolsun" (Şems: 9) âyetinden nefs-i mülheme; "Nefsini tezkiye eden iflâh olmuştur" (Şems: 8) âyetinden de nefs-i zekiyye anlaşılmıştır.

Sufîlere göre "insan ruhu maddeden soyut iken çok yüksek bir cevherdi. Buna nefs-i nâtıka denilir. Nefs-i nâtıka denilen bu ruh, madde ile birleşince yedi perde ile aslî halinden perdelenmiştir. İşte nefs-i nâtıka üzerine çekilen bu perdelerden her biri nefsin bir derecesi sayılmıştır.

"Şu halde mücerred ruhun tam yedi perde ile perdeli şekli nefs-i emmâre, (nefs-i emmâre üstündeki) bu perdelerden birinin kalkmasıyla nefs-i levvâme, ikisinin kalkmasıyla nefs-i mülheme, üçünün kalkmasıyla nefs-i mutmainne , dördünün kalkmasıyla nefs-i zekiyye, beşinin kalkmasıylanefs-i râzıyye, altısının kalkmasıyla nefs-i marzıyye, hâsıl olur. Ruhun yedi perde ile perdeli hali nefs-i emmâredir. Perdelerden her biri kalktıkça ruha mânevî âleminden ışıklar sızar. Nefsin yedi perdeli hali mana âleminden hiçbir ışık sızdırmaz. Perde sayısı azaldığı nisbette nefs sâflaşır. Bütün perdelerin kalkması halinde nefs-i nâtıka tamamen nur kesilir ki bu, Hz. Peygamber’in makamıdır" (Hacı Muharrem Kösetürkmen, Makâmât-ı Ezkâr-i İlâhiyye, varak: 69-70).

Bizzat nefsin tezkiyesini emreden Kur'ân-ı Kerîm, "Ey mutmain­n olan nefis, razî ve marzî olarak Rabbına dön" (Fecr: 27-28) âyetiyle nefsten nefse yükselişi işaretlemiş bulunmaktadır.

***