Seta

KUR'ÂN'A YAKLAŞIMDA İSLÂH AKIMI (MODERNİZM) (6)

(...dünden devam)

D) Kıyas ve İctihad

Şer‘î konularda bireysel görüşe dayalı ictihâd kabul edilmez. Din konularında re’y (bireysel görüş) bir çeşit beliyye sayılır. Çünkü insanı tehlikelere atar (Tefsîr: 8/398). Yenilikçiler, fıkıhçıların kullandığı teknik anlamdaki kıyâsa, re’ye ve istihsâna karşı olmalarına rağmen bazı koşullarda akıl yürüterek (kıyâs yaparak) bir hüküm çıkarmayı caiz görürler. Meselâ bilgin sahâbîlerin ağırlıklı görüşünü (re’yini), Kur’ân tefsîrine ilişkin açıklayıcı görüşü ve şûrâ üyelerinin görüşünü kabul ederler. (Konunun çeşitli yönleri için bkz. 7/164 (Mahmûd re’y), 7/190 (sahîh kıyâs), 7/167 (merdûd kıyâs); İbn Hazm, İhkâm: 7/53, 8/2). Reşîd Rızâ, bu konuda İbn Kayyim el-Cevziyye’nin, İ‘lâmu’l-Muvakkı‘în’de belirttiği Yeni Hanbelî görüşünü benimsemiştir.

Özetle: Re’y ve kıyâs, ictihâdın sadece özel bir yönüdür. Bunlar da, ictihâd gibi, sadece pür dîn (iman ve ibâdet) konuları dışında geçerlidir. Şer‘î (hukuksal) konulara gelince: Kitâb ve Sünnetin ruh ve amacına, Râşid Halîfelerin kabullerine aykırı olmamak koşuluyla ictihâd, bütün şekil ve yönleriyle uygulanabilir (Tefsîr: 7/164).

Dünyâya ilişkin konularda ülü’l-emr, ictihâd yapabilir ama çı­karılacak ictihâd hükümlerinin, halk arasında kavgaya ve ihtilâflara yol açmaması ve Kur’ân ve Sünnetin genel prensiplerine aykırı olmaması ve şûrâ (meclis) kararına bağlanması gerekir: “وَاَمْرُهُمْ شُور'ى بَىْنَهُمْ: İşleri, aralarında danışma iledir” (Şûrâ: 62/38). Toplum, kişisel düşüncelere, hattâ çeşitli müctehidlerin, birbirine aykırı kişisel hükümlerine uymak zorunda bırakılmamalıdır. Şûrâya (yani meclis kararına) bağlı olan ictihâd, icmâ‘ın da mükemmel bir şeklidir.

Yenilikçiler, dünyâya ilişkin konularda insanlar tarafından kıyâs ve ictihâdlarla konulmuş fıkıh hükümlerini Tanrı hükmü gör­mezler.

Bölgelere göre değişen örfler âdet türündendir. Örflerdeki farklar doğaldır. Bunları din sayıp bu yüzden ihtilâfa düşmek doğru değildir.

(devamı yarın..)