CAHİLİYYE ARAPLARININ TAPINAKLARI: ‘UZZÂ(الْعُزَّى) (1)

‘Uzzâ(الْعُزَّى): “Gördünüz mü o Lât ve ‘Uzzâ'yı? Ve üçüncü(leri olan) öteki (put) Menât'ı?" (Necm: 19-20)

‘Uzzâ, E‘azz(الْأعَزّ)’ın dişilidir. Naḫle Vâdîsinde bulunan bir ağaç idi. Yanında Gatafân Kabîlesinin taptığı bir put vardı. Bu tapınağın bakıcıları, Hurme ibn Murre Oğullarından idi. Arap tanrıçalarından olan ‘Uzzâ, güçlü, kudretli anlamına gelir. Ebû Münzir’e göre 'Uzzâ, Lât ve Menât’tan daha yeni olup Ka‘be’den sonra en çok saygı gören bir tapınak idi. Bu tapınak, Nahle’nin Şam tarafına düşen, Zât-ı Irk’ın üstünde, Bustân’a 9 mil mesafedeki Hurâd vâdîsinde bulunuyordu.

Özellikle Gatafân kabîlesi ‘Uzzâ’ya saygı gösterirdi. ‘Uzzâ’ya tapınma âdeti, Ḫuzâ‘a, Ğanem, Kinâne, Balî, Sakîf kabîlelerinden Kureyşe de yayılmıştı. Necm: 23/9-10. âyetlerde işaret edildiği üzere Lât ve Menât ile bir üçleme oluşturan ‘Uzzâ, bu tanrıların en genci iken daha sonra hepsinin başı olmuştur. Mekkeliler, bu üç tanrıçayı Allah’ın kızları sanırdı. Âyetlerin bağlamından, Menât’ın, Lât ve Uzzâ’dan sonra gelen daha aşağı derecede bir tanrı olduğu anlaşılır.

İbn Hişâm’ın verdiği bilgiye göre Arapların, Ka‘be’den ayrı olarak saygı gösterdikleri, bakıcılar, bekçiler atadıkları, kurbanlar, hediyeler sundukları, çevresini tavâf ettikleri tapınakları vardı. Ancak Hz. İbrâ­hîm’in yaptığı ma‘bed olarak tapındıkları Ka‘be’yi, diğer tapınaklardan üstün tutarlardı.

Ancak asıl tapınak oan ‘Uzzâ, Tâif’ten Mekke’ye giden yol üzerinde bulunan Naḫle Vâdîsinde bulunuyordu. Bu tapınak, birinde dişi tanrının tecellî ettiği üç semure (akasya) ağacının arasında bulunuyordu. Ayrıca mukaddes taşı üzerine kurban kanlarının akıtıldığı Ğabğab mağarsı da tapınağa dahildi.

Kureyş ve Kinâne Oğullarına âidolan ‘Uzzâ tapınağının bakıcı ve bekçileri, Süleym Kabîlesinden, Hâşim Oğullarının antlısı olan Şeybân Oğulları’ndan ata­nırdı (Sîret: 1/87). Naḫle Vâdîsindeki bu tapınak, Hz. Peygamber tarafından görev­lendirilen Hâlid ibn Velîd tarafından yıkılmış, tapınılan ağaçları da yakılmıştır (Sîret: 4/64).

Kureyş, Ka‘be’yi ziyaret esnasında şöyle dermiş: “Lât’a ve ‘Uzzâ’ya andolsun, üçüncüleri olan Menât’a andolsun! Çünkü onlar yüce ğırnîklerdir. Onların şefâatleri umulur!”

(devamı yarın..)