Ä°BN-Ä° HEYSEM DÃœNYAYA DENEYSEL BÄ°LÄ°M METODUNU HEDÄ°YE ETTÄ° |
Salı, 30 Ocak 2018 00:00 | |||
İBN-İ HEYSEM DÜNYAYA DENEYSEL BİLİM METODUNU HEDİYE ETTİCANER TASLAMAN DR. ENİS DOKO'nın anlatımları Sabah haberlerinden alınmıştır:
Ä°bn Heysem, Ä°nsanlığın en önemli icatlarından birini yaptı. Çalışmalarıyla Descartes, Bacon, Kepler, Pecham gibi isimleri etkiledi. Bugünkü bilimin temelini oluÅŸÂturan deneysel metodunu, ondan önce hiçbir bilim insanı sistematik ÅŸeÂkilde uygulamadı. Ä°nsanlığın en önemli icadı nedir? Bu sorunun olası cevaplarından biri "bilimsel metottur". Bu metot sayesinde tıptan mühendisliÄŸe, fizikten kozmolojiye kadar birçok alanda büyük ilerlemeler kaydettik. 'Bu önemli icadı kim yaptı' sorusu sorulduÄŸunda akla Newton (1643-1727) veya Galileo (1564- 1642) gibi isimler gelir. Bilim tarihçilerine sorarsanız birçoÄŸu Roger Bacon (1214-1294) diyecektir. Ancak konu ile ilgili detaylı araÅŸtırma yapanlar, bilimsel metodun icadını, Roger Bacon'ı da etkileyen, ondan 250 yıl önce yaÅŸamış bir isme; Müslüman bilim insanı Ä°bn-i Heysem'e (965-1040) götürecektir. OPTÄ°K, GÖRME, DENEYSEL PSÄ°KOLOJÄ°... Roger Bacon'un ünlü eseri Opus Majus'un beÅŸinci bölümü Heysem'in yazdıklarının kopyası gibidir. Ä°bn-i Heysem, Batı'da Al-hazen, 'Ä°kinci Batlamyus' ve 'Fizikçi' isimleriyle de bilinmektedir. Ä°bn-i Heysem optikte çığır açan çalışmalar yapmıştır; ışığın düz çizgide hareket ettiÄŸini, sonlu bir hıza sahip olduÂÄŸunu, farklı ortamlara geçerken kırıldığını ve farklı renklerden oluÅŸtuÄŸunu deneysel olarak göstermiÅŸ, bugün halen kameralarda kullanılan 'kamera obscura' isimli aleti geliÅŸtirmiÅŸtir. Gözün nasıl gördüğünü açıklamış, o dönemdeki hâkim paradigmayı reddedip gözün ışık yaymadığını, cisimÂlerden yayılan ışığı yakaladığını savunmuÅŸtur. Görmenin ve optik yanılÂsamaların psikolojisi üstüne yaptığı çalışmalardan dolayı, kimi bilim tarihçilerince deneysel psikolojinin kurucusu olarak da görülmüştür. Ancak Ä°bn Heysem'i çağının bilim insanlarından farklı kılan önemli bir unsur vardır. O, sadece teoriler ortaya koymakla yetinmemiÅŸ, bunları çok hassas deneylerle göstermeye çalışmış ve bunun da ötesine geçerek yaptığı deneylerde kullandığı prosedürleri detaylıca okuyucusuna aktarmıştır. O, kendisine körü körü inanılmasını istemez; yaptığı deneyleri tekrarlamaya davet eder ve bunun için gerekli tüm bilgileri verir. Deneyi ve rasyonel düşünce metodunu her araÅŸtırıcının uygulaması gerektiÄŸini savunur. KuÅŸkusuz bu düşünce, o dönem için devrimci bir yaklaşımdır.
MATEMATÄ°KSEL FÄ°ZİĞİN DE ÖNCÃœSÃœ Ä°bn Heysem, bilimin temel yaklaşımlarından olan tümevarımın kullanımını, Francis Bacon'dan altı asır önce savunur ve Aristo'nun tümevarımsal çıkarımları dışlamasını ÅŸiddetle eleÅŸtirir. Ayrıca 'Ockhamlı'nın usturası' olarak bilinen; rakip hipotezler içinde en az varsayımı yapan hipotezin seçilmesi gerektiÄŸini ifade eden bilimsel ilkeyi, Ockhamlı'dan üç asır önce, ünlü eseri Kitab el-Manazır'da baÅŸarı ile uygulamıştır. Ä°bn Heysem ayrıca matematiÄŸin, astronomi dışındaki alanlarda ustalıkla uygulanabileceÄŸini gösteren ilk bilim insanÂlarındandır ve matematiksel fiziÄŸin öncüleri arasındadır. Bu nedenle, Bradley Steffens, bilimsel metodun bütün kritik öğelerini uygulayan Ä°bn Heysem'i anlattığı kitabında Ä°bn-i Heysem: Ä°lk bilim insanı ifadesini kullanır. GALILEO Ä°LE YAN YANA Ä°bn Heysem'in çalışmaları Latinceye çevrilmiÅŸ ve Batı'da Ä°slam dünyasında olduÄŸundan daha etkili olmuÅŸtur. Descartes, Bacon, Kepler, Pecham gibi bir sürü Batılı bilim insanı ondan etkilenmiÅŸlerdir. Rönesans'ta optik alanında çok etkili olmuÅŸ Witello'nun ünlü eseri Perspectiva'nın, aslında Ä°bn HeyÂsem'den kopyalandığı, daha doÄŸrusu intihal edildiÄŸi, bilim tarihçilerinin genel kanaÂatidir. Johannes Hevelius, önemli eseri Selenographia'nın kitap kapağında Ä°bn Heysem'i Galileo'nun yanına koymuÅŸ; Galileo'yu duyuların Ä°br Heysem'i ise aklın temsilcisi olarak göstermiÅŸtir. Dindar bir bilim adamı olan Ä°bn Heysem, bilimsel çalışmalarını Allah'a bir yakınlaÅŸma aracı olarak görmüş ve şöyle demiÅŸtir: "Ben sürekli gerçeÄŸin ve bilginin peÅŸinde koÅŸtum, Allah'ın ihtiÅŸamına ve yakınlığına eriÅŸebilmek için gerçeÄŸi ve bilgiyi aramaktan daha iyi bir yol olmadığına inandım."
|