ZİYAD BN EBÎH

Hocam İslâm tarihinde etkin rol almış olan Ziyad bn Ebîh kimdir ve neden babası açıkça belirtilmemiş de “Babasının oğlu Ziyad” diye isimlendirilmiştir?

Cevap: ZİYÂD b. EBÎH (زياد بن أبيه)

Ebu’l-Mugīre Ziyâd b. Ebî Süfyân(ö. 53/673)

Emevîler’in Irak valisi.

Hicretin birinci yılında (622) Tâif’te doğdu. Annesi Hâris b. Kelede’nin Sümeyye adlı İranlı câriyesidir. Hâris b. Kelede, Nâfi‘ ve Nüfey‘ (Ebû Bekre) adındaki çocuklarının annesi olan Sümeyye’yi daha sonra kölesi Ubeyd er-Rûmî ile evlendirdi. Ziyâd bu evliliğin devam ettiği yıllarda dünyaya geldi. Kendisine Ziyâd b. Sümeyye veya Ziyâd b. Ubeyd künyesi verilmekle birlikte babasının kim olduğu bilinmediği için daha ziyade İbnü Ebîhi (babasının oğlu) diye tanındı. 44 (664) yılında Muâviye b. Ebû Süfyân tarafından Ebû Süfyân’ın nesebine bağlanınca Ziyâd b. Ebû Süfyân olarak adlandırılsa da Ziyâd b. Ebîh adıyla şöhret kazandı.

Cemel Vak‘ası’nın ardından Abdullah b. Abbas’ı Basra valiliğine getiren Hz. Ali haraç ve beytülmâl işlerini yürütme görevini Ziyâd’a verdi. Abdullah b Abbas’ın,Basra valiliğinden ayrılması üzerine Ziyâd b. Ebîh, Basra valiliğine vekâlet etti. Bu sırada Muâviye’nin Basra üzerine gönderdiği birliklere karşı güçlü bir direniş gösterdi ve onları püskürttü. Daha sonra Hz. Ali tarafından karışıklıkların daha yoğun olduğu Fars ve Kirman bölgesi valiliğine tayin edildi (39/659). İstahr’da yerleşerek Kal‘atü Ziyâd diye bilinen müstahkem bir kale yaptırdı. Kürt kabilelerinin çıkardığı isyanları bastırıp bölgede istikrarı sağladı. Ziyâd’ın başarıları Hz. Ali’ye karşı müca­delesini sürdüren Muâviye’yi endişeye sevketti ve onu yanına çekmek için harekete geçti. Mektuplar yollayarak bazan tehditle, bazan da çeşitli vaatlerle onu kendisine katılmaya çağırdı. Ancak Ziyâd, Hz. Ali’ye bağlı ka­lacağını ve kendisiyle savaşa girmekten çekinmeyeceğini bildirdi, aleyhinde şiddetli ve tehditkâr konuşmalar yaptı. Durumu Hz. Ali’ye de bildirerek kendisinin yanında yer alacağını söyledi.

Hz. Ali’nin şehid edilmesinin ardından Muâviye, Ziyâd’ı yanına çekmek amacıyla tekrar harekete geçti. Hz. Hasan’a bağlı kalacağını bildiren Ziyâd’ı kendisine itaate zorlamak için 41 (661) yılında Basra valisi Büsr b. Ebû Ertât’a Ziyâd’ın Basra’daki aile fertlerini baskı altına almasını ve mallarına el konmasını emretti. Üç oğlu ve kardeşinin çocukları tutuklandı; kendisine haber gönderilerek Muâviye’nin yanında yer almadığı takdirde çocuklarının öldürüleceği bildirildi.

Hz. Hasan’ın anlaşmayla halifeliği devretmesinin ardından Muâviye, Ziyâd ile tekrar irtibat kurdu. Bu hususta Kûfe valisi Mugīre b. Şu‘be’den yardım istedi. Mugīre, gelişmeler neticesinde tavrını değiştirdiği anlaşılan Ziyâd’ı ikna etmeyi başardı ve Ziyâd, Muâviye ile görüşmek üzere Dımaşk’a gitti (42/662), ardından Kûfe’ye yerleşti. Bu günlerde kendisinin Ebû Süfyân’ın oğlu ve Muâviye’nin kardeşi olduğu söylentilerinden etkilendi ve Muâviye’nin kendisini Ebû Süfyân’ın nesebine katması beklentisi içine girdi, Muâviye de Dımaşk’a çağırdığı Ziyâd’ı babasının nesebine bağladı. Bu amaçla düzenlenen toplantıda dinlenen şahitler, Ebû Süfyân’ın kendilerine, Tâif’te Ziyad’ın annesi Sümeyye ile Ubeyd’in evli olduğu yıllarda ilişkiye girdiğini ve Ziyâd’ın kendisinin oğlu olduğunu söylediğini belirttiler (44/664). Bu olayın ardından Ziyâd, Ziyâd b. Ebû Süfyân diye anıldı. Başta anne bir kardeşi Ebû Bekre ve aralarında ileri gelen bazı sahâbîlerin de yer aldığı pek çok kişinin bu işin meşrûiyetine itiraz etmesi sonucu değiştirmedi. Muâviye, kızını Ziyâd’ın oğlu Muhammed’le evlendirerek Ziyad’la olan neseb birliği iddiasını güçlendirmek istedi. Ziyâd ve oğulları divanda Ebû Süfyân’ın nesebinde yazıldı.