TASAVVUFTA SALİK-MÜRŞİT MESELESİ VE KUR’AN’A GÖRE ŞİRK (4)

(...dünden devam)

Hamdun al-Kassar (271/884) Neysabur'da Melâmetiyye veya Kassâ­riyye tarikatini kurdu. Bunun mensupları, ihlâslarını muhafaza için ibadetlerini, iyi amellerini gizleme yoluna gittiler. Bâyezîd'e nisbetle Tayfuriyye, Ebu Saîd al-Ḫarrâz'a nisbetle Ḫarrâziyye, Ebu'l-Huseyn an-Nurî'ye nisbetle an-Nuriyye tarikatleri doğdu.

Tarikatler, aslında tek kaynaktan çıkmakla beraber sonradan çeşitli tasavvuf imamlarının getirdikleri bazı metod ve evrâd değişiklikleriyle dallanmış, böylece pek çok tarîkat ortaya çıkmıştır. Yaşayan tarîkatlerin başlıcaları şunlardır:

Abdulkadir Giylânî'ye nisbetle Kadiriyye, Ahmed Rifâ'î'ye nisbetle Rifâiyye, Necmu'd-dîn Kübrâ'ya nisbetle Kübreviyye, Şihâbu'd-dîn Söhreverdî'ye nisbetle Söh­reverdiyye, Ebû Medyen Şu'ayb ibn Hasan et-Tilimsânî'ye nisbetle Medyeniyye, Muhyi'd-dîn ibn Arabî'ye nisbetle Ekberiyye, Ebû’l-Hasan Alî ibn Abdillâh eş-Şâzi­lî'ye nisbetle Şâziliyye; Ahmed Bedevî'ye nisbetle Bedeviyye, Mevlânâ Celâlüddîn-i Rûmî'ye nisbetle Mevleviyye; İbrâhîm Düsûkî'ye nisbetle Düsûkiyye; Hacı Bektâş el-Horâsânî'ye nisbetle Bektâşiyye; Muhammed Behâu'd-dîn Şâh Nakşibendî'ye nisbetle Nakşibendiyye;

Ömer Ekmeluddîn el-Ḫalvetî'ye nisbetle Ḫalvetiyye, Hacı Bayram-ı Velî'ye nisbetle Bayrâmiyye: Zeynu'd-dîn Ebûbekr el-Hâfî'ye nisbetle Zeyniyye; İbrâhîm Gülşenî'ye nisbetle Gülşeniyye; Merzifonlu Şeyh Sünbül Sinan Yusuf'a nisbetle Sünbüliyye; Saruhanlı Şeyh Ahmed Şemsuddîn'e nisbetle Ahmediyye; Kastamonulu Şeyh Şa'ban'a nisbetle Şa'bâniyye; Şeyh Hi­sâmuddîn el-Buhârî el-'Uşşâkî'ye nisbetle 'Uşşâ­kıyye; Şeyh Nûru'd-dîn Cer­râhî'ye nisbetle Cerrâhiyye; şeyh Mustafa Bekrî'ye nisbetle Bekriyye; Şeyh Ziyâuddîn Mevlânâ Hâlid'e nisbetle Hâlidiyye tarikatleri doğmuştur.

Bunların her birinden de tâlî kollar çıkmıştır. Meselâ Kadiriyye'­den Esediyye, Ekberiyye, Makdisiyye, Ğarbiyye, Eşrefiyye, Rûmiyye, Yâfiiyye, Samâ­diyye, Hilâliyye ve Hindiyye tarikatleri;

Rifâiyye'den: Harîriyye, Keyyâliyye, Sayyâdiyye, Uzeyriyye, Cen­deliy­ye, Aclâniyye, Katnâniyye, Vâsıtıyye, Cebretiyye, Zeyniyye ve Nû­riyye tarikatleri;

Kübreviyye'den: Bahâiyye, Halvetiyye, Firdevsiyye, Nûriyye, Rük­niyye, Hemdâniyye, Nûrbahşiyye, Barzanciyye tarikatleri;

Söhreverdiyye'den: Bedriyye, Zeyniyye, Bahâiyye, Kemâliyye, Ahmediyye ve Necîbiyye tarikatleri;

Medyeniyye'den: Cebretiyye, Meymûniyye, Dicâniyye, Ulvâniy­ye, Hameviyye tarikatleri;

Şâziliyyeden: Düsûkıyye, Ahmediyye, Vefâiyye, Hanefiyye, Ğâziyye, 'İseviyye, Nâsıriyye, İlmiyye, Udayfiyye, tarikatleri;

Bedriyye'den: Şinâviyye, Metbûliyye, Halebiyye, Beyûmiyye, Merzûkiy­ye, Sütûhiyye ve Ulvâniyye tarikatleri;

Düsûkıyye'den: Şernûbiyye, Âşûriyye tarikatleri;

Sa'diyye'den: Tağlebiyye, Âciziyye tarikatleri;

Nakşibendiyye'den: Ahrâriyye, Nâciyye, Kâsâniyye, Müceddi­diyye, Murâdiyye, Mutahheriyye, Câmiyye ve Hâlidiyye tarikatleri;

Ḫalvetiyye'den: Gülşeniyye-Ḫalvetiyye, Mürdâşiyye-Ḫalvetiyye, Sünbüliyye-Ḫalvetiyye, Şa'bâniyye, Şemsiyye, Ahmediyye, Cemâliyye-Ḫalvetiyye, Necşiyye-Ḫalvetiyye, Assâliyye-Ḫalvetiyye tarikatleri;

Gülşeniyye'den: Sezâiyye, Hâletiye tarikatleri;

Ahmediyye'den: Sinâniyye, Uşşâkıyye, Ramazâniyye, Cerrâhiy­ye, Mısriyye, Nücûriyye tarikatleri;

Şa'bâniyye'den: Karabâşiyye, Nasûhiyye, Çerkesiyye ve Bekriyye tarikatleri;

Uşşâkıyye'den: Muslihiyye, Câhidiyye, Cemâliyye, Salâhiyye tari­katleri;

Bekriyye'den: Hafniyye, Simnâniyye, Derdîriyye, Ezheriyye, Ke­mâliyye ve Sâviyye tarîkatleri doğmuştur.

(devamı yarın..)