İSLAM ÂLEMİ NEDEN İKTİSADÎ BAKIMDAN GERİ KALDI?

İslam âlemi neden iktisadî bakımdan geri kaldı? Muhterem Hocam, kıymetli fikirlerinizi öğrenebilir miyim? Saygılarımla....

Cevap: Endülüs, Emevî ve Abbasi dönemi İslam medeniyetlerine hayran olmamak elde değil. Doga bilimleri ve felsefede harikalar yaratmışlar. Ama sonra Müslümanlar nedense daha sonra 14.15 yy civarında felsefe-bilimden vazgeçmişler, sadece İslami ilimleri tahsil etmişler. Bunda Gazalinin felsefeyi eleştiren kitabinin etkisi olduğu söylenir.

Osmanlı devletinde kuruluş ve gelişim döneminde, Kanuni dönemine kadar med­reselerde, felsefe-bilim okutuluyordu. Osmanlı âlimleri ateşli silahlar icadederek top döktüler ve İstanbul böyle fethedildi. Ateşli silahlar Osmanlı ordusuna büyük güç kazandırdı ve uzun müddet Osmanlı ordusu zaferden zafere koştu. Osmanlı devleti bu sayede üç kıtaya yayıldı.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde, İstanbul’da devrin en büyük astronomi gözlem evi (rasathane) yapılmış. Ama şeyhülislam fetvasıyla yitirilmiş. Osmanlı ulemasında felsefe-bilim düşmanlığı burada baslar ve devam eder. Osmanlı hanedanı geleneksel olarak ulemaya büyük saygı gösterirdi. Bir dediğini iki etmezdi. Öyle ki şeyhülislam fetvasıyla tahttan indirilen padişahlar bile var, o denli güçlü İslam uleması. Ve o dönemde Osmanlı medreselerinde akli ilimler (felsefe bilim) medreselerden tedris edilmekten kaldırıldı. Ta ki 1908de Jön Türkler iktidara geldiler ve Darülfünunu kurdular orada felsefe ve bilim okutulmaya başlandı. Sonra Jön Türklerin devamı olan Kemalistler tarafından İstanbul üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi kuruldu. Laik düzen sayesinde felesefe bilim ve bilim-teknik okutuldu ve bugün Türkiye sanayi devrimini gerçekleştirmek üzere. Bunu yapabilen tek İslam ülkesi Türkiye. Laiklik sayesinde oldu bu.

Osmanlıya hayran olurken onun 17. yydan sonra duraklama ve gerileme dönemine neden girdiğini iyi tetkik etmemiz gerekir. Bunu yaparken eleştirel akılcılık (kritischer Rationalismus) yöntemini kullanmalıyız.

Aynı dönemde batı Avrupa’da üniversitelerinde felsefe bilim eğitimi devam etti. Onlar üniversite kurumunu ve felsefe-bilimi, Endülüs İslam medeniyetinden almışlardı. Müslümanlar gibi vazgeçmediler felsefe-bilimden. Cambridge Üniversitesinde Isaac Newton 1660da yerçekimi ve hareket kanunlarını buldu, bu doğa biliminde devrimdi, Newton, matematikte devrim yaratan türev ve entegral hesaplarını buldu. Osmanlı ise bundan uzun süre habersizdi, kendisine ebet müddet diyordu ve en gelişmiş Devlet olduğunu iddia ediyordu. Batıdan bir şey öğrenmeleri gerekmezdi onun için.

Newton’un devrim yaratan buluşları, James Attın buhar makinesini icadı, Maxwellin Cambridge Üniversinde elektromanyetizmayı keşfetmesi hepsi İngiltere’de oldu ve sanayi devriminin başlamasına neden oldu. Osmanlı ve İslam âlemi´gelişmelerden gene habersizdi. İslam uleması felsefe -bilim düşmanıydı ve İslami ilimler ışığındaki düzenin en gelişmiş ve en İleri düzen olduğuna inanıyordu. Kâfir batınının ilmide tekniği de haramdı. Islama aykırı idi. Onlardan kopyalamak gâvurluktu. İşte bu nedenle İslam âleminde sanayi devrimi gerçek­leşmedi.

Sanayi devrimi batı Avrupa’ya ve Rusya’ya büyük bir iktisadi refah ve askeri teknolojilerde üstünlük sağladı, İslam âlemine göre. İslam âleminin elinde modern silahlar olmadığı kendini savunamaz duruma düştü ve batı tarafından kolinize edildi. Osmanlı devleti balkanlarda birbiri ardından yenilgiler almaya başladı. 1878de iflas etti. Sanayi devrimi olmayınca, bati ile iktisadi bakımdan rekabet edemedi Osmanlı. Ve çöktü.

Osmanlı devletinin çökmesi 1878dir, 1923değil.

Osmanlı devleti, sanayi devrimini gerçekleştiremediği çöktü. Kemalistler sanayi devrimini gerçekleştirmek için çok çabaladılar. Şimdiye dek başarılı oldular.

Günümüzde pek çok İslam ülkesi çok geri, sebepleri konusunda bilgisizler, neden geri kaldıkları konusunda fikirler isi İslami iyi uygulamadıkları yönünde. Bu yanlış bir tespit. Kuran insanlara aklını kullanmayı emreder. Yani akli ilimleri emreder. Bunu görebilmesi değiller.

Türkiye’nin bir on yıl sonra sanayi devrimini tamamlayacağını gözlemliyorum. Allahtan hayırlısı. Osmanlı hayranlığı bize Osmanlının yaptığı yanlışları gözden kaçırma lüksünü vermemeli. Laiklik ve demokrasi mutlaka korunmalı.